ปลวก Coptotermes curvignathus

• ชื่อสามัญ : Termite
• ชื่อวิทยาศาสตร์ : Coptotermes curvignathus
• Family : Rhinotermitidae
• Order : Isoptera

ลักษณะทางสัณฐานวิทยาและชีววิทยา

ลักษณะหนวด : ลูกปัด (moniliform)

ลักษณะปีก : แบบบางใส (membrane)

ลักษณะปาก : กัดกิน (chewing type)

ลักษณะขา : แบบขาเดิน (walking leg)

ลักษณะทั่วไป : เป็นปลวกสายพันธุ์ Coptotermes ที่ใหญ่ที่สุดในเอเชีย ส่วนหัวมีช่องเปิด (fontanelle) ปล่อยของเหลวสีขาวใช้ในการป้องกันตนเองจากศัตรู ซึ่งของเหลวสีขาวนี้จะถูกเก็บไว้ในต่อมในช่องท้อง ทำให้ท้องมีสีขาวที่เด่นชัด ปลงกทหารมีส่วนหัวสีเหลือง รูปไข่ กราม (mandible) ยาว มีความโค้งมากกว่า Coptotermes สายพันธุ์อื่น

การแยกลักษณะรูปร่างของปลวกจะใช้ปลวกทหารเป็นตัวจำแนกว่าเป็นปลวกชนิดใด ซึ่งปลวกC. curvignathus มีลักษณะคล้ายกับ C. gestroi แต่แตกต่างกันที่ C. curvignathus มีสีที่ลำตัวอ่อนซีดกว่า C. gestroi  ปลวกชนิดนี้เป็นปลวกใต้ดิน รูปร่างส่วนหัวของปลวกวรรณะทหารเป็นรูปไข่ สีเหลืองอ่อน ลำตัวสีขาว  มีความยาวของหัววัดถึงฐานกรามประมาณ 1.40 – 1.51 มิลลิเมตร ส่วนกว้างสุดประมาณ 1.15 – 1.24 mm.  กราม (mandibles)ยาวประมาณ  0.82 – 0.93 mm.

ปลวก มีการเจริญเติบโตแบบ complete metamorphosis ซึ่งจะประกอบไปด้วย

• ระยะไข่ (egg) : ตัวเมียวางไข่ชุดแรก 15-30 ฟอง สามารถวางไข่ได้มากถึงครั้งละ 1,000 ฟอง ระยะฟักใช้เวลา 2-4 สัปดาห์ ไข่มีสีขาวขนาดเล็กกลม
• ตัวอ่อน (larva) : มีสีขาว คล้ายตัวเต็มวัย มีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างทีละน้อย โดยปีกยังไม่เจริญ
• ตัวเต็มวัย (adult) : มีอายุขัย 4 ปี แต่นางพญามีอายุขัยประมาณ 20 ปี หรือมากกว่านั้น

แหล่งอาหาร : กินเนื้อไม้สด ไม้เน่าเปื่อย ไม้ชื้น เป็นศัตรูพืชยาง ปาล์มน้ำมัน มะพร้าว ร่องรอยมักเกิดที่ลำต้นภายนอก จะเห็นเป็นชั้นดินหรือบนผิวลำต้น ชั้นดินนี้อาจก่อตัวเป็นหย่อมหรือล้อมรอบต้นไม้ มักเกิดขึ้นที่โคน หรือเกิดขึ้นที่บริเวณส่วนบนของลำต้น ความเสียหายมักเกิดขึ้นภายในและเกิดขึ้นได้ทางราก ถ้าชั้นดินบนลำต้นของต้นไม้ถูกขูดออกไป จะเห็นได้ว่าเปลือกมีรูพรุนซึ่งจะเผยให้เห็นเนื้อไม้ของต้นไม้ และสามารถมองเห็นตัวปลวกได้

แหล่งอาศัย : เป็นปลวกใต้ดิน (subterranean termite) ทำรังอยู่ใต้ดิน ออกหาอาการโดยการทำอุโมงค์ทางเดินจากดิน อยู่ตามพื้นที่เกษตรกรรม และในเขตเมืองทุกที่ที่มีการปลูกต้นไม้ ในแหล่งที่อยู่อาศัยตามธรรมชาติอยู่ตามป่าเต็งรัง เนินเขา ป่าพรุ ป่าชายฝั่ง

การแพร่กระจาย : แพร่กระจายในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มีการกระจายทั่วไปจากประเทศไทยและอินโดจีน

พฤติกรรม : เป็นแมลงสังคม ซึ่งแบ่งเป็นระบบวรรณะ*

วรรณะงาน (worker) : เป็นแรงงานภายในรัง มีหน้าที่หาอาหาร เก็บอาหาร ดูแลซ่อมแซมไข่และรังป้อนอาหารตัวอ่อน

วรรณะทหาร (soldier) : มีหน้าที่ปกป้องรังเท่านั้น มีหัวขนาดใหญ่ทีมีขากรรไกรใหญ่มากจนไม่สามารถกินอาหารเองได้ จึงต้องอาศัยปลวกงานคอยป้อนอาหารเหมือนกับพวกตัวอ่อน

วรรณะสืบพันธุ์ : ประกอบด้วยตัวผู้และตัวเมียที่เจริญพันธ์เรียกว่าราชาและราชินีปลวกราชินีปลวกมีหน้าที่ในการวางไข่สำหรับสืบพันธุ์ ราชาปลวกจะผสมพันธ์กับราชินีตลอดทั้งชีวิต ในบางสปีชีส์ส่วนท้องของราชินีปลวกขยายขนาดใหญ่มากเพื่อเพิ่มความเจริญพันธ์

เอกสารอ้างอิง

Tho YP, 1992. Termites of Peninsular Malaysia. In: Kirton LG, ed. Malayan Forest Records No. 36. Kuala Lumpur, Malaysia: Forest Research Institute Malaysia.

Roonwal ML; Chhotani OB, 1962. Indian Species of Termite Genus Coptotermes. Indian Council for Agricultural Research Entomological Monograph No. 2.

Kirton LG, 1995. Habitat and Host Associations of Coptotermes (Isoptera: Rhinotermitidae) in Peninsular Malaysia. PhD thesis. University of London (Imperial College of Science, Technology and Medicine).

Kirton LG; Brown VK; Azmi M, 1999. Do forest-floor wood residues in plantations increase the incidence of termite attack? - testing current theory. Journal of Tropical Forest Science, 11(1):218-239; 49 ref.

Pratt HC, 1909. Observations on Termes gestroi as affecting the para rubber tree, and methods to be employed against its ravages. Bulletin of the Department of Agriculture, Federated Malay States, 3:1-29.

Towgood W, 1909. Termes gestroi. Agricultural Bulletin of the Straits and Federated Malay States, 8:97-104.

Lim KimHuan; Bit Silek, 2001. Termite infestation on oil palms planted on deep peat in Sarawak: Tradewinds experience. Cutting-edge technologies for sustained competitiveness: Proceedings of the 2001 PIPOC International Palm Oil Congress, Agriculture Conference, Kuala Lumpur, Malaysia, 20-22 August 2001, 355-368; 11 ref.

Mariau D; Renoux J; Chenon RDde, 1992. Coptotermes curvignathus Holmgren Rhinotermitidae, the main pest of coconut planted on peat in Sumatra. Oleagineux (Paris), 47(10):561-568

Benedict WV, 1971. Pilot plantations of quick growing industrial species. Protecting plantations of long fibre tree species from loss by insects and diseases. PO/SF/MAL 12 Technical Report No. 4. Kuala Lumpur, Malaysia: UNDP/FAO.

Tho YP, 1974. The termite problem in plantation forestry in Peninsular Malaysia. Malaysian Forester, publ. 1975, 37(4):278-283.

CABI Plantwise Knowledge Bank. (n.d.). Coptotermes curvignathus. Accessed on September 6, 2022, From https://www.plantwise.org/knowledgebank/datasheet/15282#HostPlantsSection