เหาหนังสือ BOOKLICE

• ชื่อสามัญ : Booklice
• ชื่อวิทยาศาสตร์ : Liposcelis spp.
• Family : Liposcelidae
• Order : Psocoptera

ลักษณะทางสัณฐานวิทยาและชีววิทยา

ลักษณะหนวด : แบบเส้นด้าย (filiform) ประกอบด้วย 12-50 ปล้อง

ลักษณะปีก : ไม่มีปีก

ลักษณะปาก : แบบกัดกิน (chewing type)

ลักษณะขา : แบบขาเดิน (walking leg)

ลักษณะทั่วไป : ตัวเต็มวัยมีขนาดเล็ก ขนาดของลำตัวอยู่ที่ 2.0 mm สีเทาอ่อน หรือสีครีม ไม่มีปีกลำตัวอ่อนนุ่ม ส่วนหัวเห็นตาประกอบ (compound eyes) ชัดเจน ในส่วนอก (thorax) มีขนาดเล็กกว่าส่วนหัว ในส่วนของขาบริเวณ tarsi มี 2-3 ปล้อง และมี claw ที่ปลายขา ตัวอ่อนจะมีลักษณะลำตัวมีสีใสออกครีม

เหาหนังสือ มีการเจริญเติบโตแบบ incomplete metamorphosis ซึ่งจะประกอบไปด้วย

• ระยะไข่ (egg) : ตัวเมียของเหาหนังสือสามารถวางไข่ได้โดยไม่ต้องผสมพันธุ์ (Parthenogenesis) ในช่วงที่มีอากาศร้อน วางไข่ได้สูงสุดประมาณ 100 ฟอง วางไข่เฉลี่ย 57 ฟอง ที่อุณหภูมิ 15-32 °C ระยะไข่มีระยะเวลาประมาณ 7 วัน
• ตัวอ่อน (nymph) : มีการลอกคราบ 3-4 ครั้ง
• ตัวเต็มวัย (adult) : การเจริญเติบโตตั้งแต่ระยะไข่จนถึงระยะตัวเต็มวัยมีระยะเวลา 24 วัน

แหล่งอาหาร : เมล็ดพืชที่แตกหัก เช่น ข้าวสาร ข้าวเปลือก ข้าวโพด  ข้าวฟ่าง แป้ง มันสำปะหลังว รำข้าว เชื้อรา เห็ดหลินจือแห้ง เศษข้าว เศษพืช เป็นต้น

ลักษณะการทำลาย : เหาหนังสือเป็นแมลงที่มีความรวดเร็ว พบทำลายพืชและผลิตภัณฑ์จากพืช โดยเฉพาะอย่างยิ่งพืชที่มีความชื้นสูง ฝุ่นที่ติดเมล็ด กาวที่ติดหนังสือ  ซึ่งเป็นที่มาของเหาหนังสือ นอกจากนี้พบว่าเป็นตัวห้ำกินไข่ผีเสื้อข้าวเปลือก

การแพร่กระจาย : แพร่กระจายทั่วโลก

วิธีการป้องกันควบคุม

• ควรทำความสะอาดพื้นอาคารอย่างสม่ำเสมอ เพื่อลดแหล่งอาหารที่ตกอยู่ตามพื้น และแหล่งหลบซ่อนตามซอกมุมต่างๆ เช่น ตามมุมของโคนเสา ตู้ควบคุมวงจรไฟฟ้า เป็นต้น
• ลดความชื้น
• ควบคุมอุณหภูมิโดยการใช้ความร้อนหรือเย็นจัดเพื่อให้แมลงหยุดการเจริญเติบโตและบางชนิดตายไป
• ทำการอบแก๊ส Fumigate วัตถุดิบก่อนที่จะนำเข้ามาเก็บไว้ และ Fumigate สินค้าที่รอ Reject เพื่อป้องกัน การแพร่พันธุ์ของแมลงในโรงเก็บ กระจายไปในพื้นที่ใกล้เคียงได้
• ไม่เก็บวัตถุดิบไว้เป็นเวลานาน เพื่อไม่ไห้เป็นแหล่งเพาะพันธุ์หรือแหล่งสะสมของแมลงในโรงเก็บ
• ใช้สถานีฟีโรโมน Pheromone trap เพื่อกำจัดตัวเต็มวัยและเป็นตัว monitor การระบาดและการแพร่กระจายของแมลงจำพวกมอดแป้ง และมอดยาสูบ

เอกสารอ้างอิง

Chwedorzewska KJ, Korczak-Abshire M, Olech M, Lityńska-Zając M, Augustyniuk-Kram A. 2013Alien invertebrates transported accidentally to the Polish antarctic station in cargo and on fresh foods. Pol Polar Res 34:55 –66

Turner BD. 1994. Liposcelis-Bostrychophila (Psocoptera, Liposcelididae), a stored food pest in the UK. Int J Pest Manag 40:179–190

......................................................................................